Lasocki Zygmunt Bronisław Feliks (1867–1948), działacz ruchu ludowego, poseł do parlamentu austriackiego, dyplomata, historyk. Syn Bronisława, właściciela ziemskiego, i Felicji z Wołowskich, brat Józefa (zob.). Ur. 16 XII w Belgii w Ixelles (obecnie dzielnica Brukseli), jako dziewiąte dziecko. W niedługim czasie rodzice przenieśli się do Krakowa. L. ukończył sześć klas w Konwikcie OO. Jezuitów w Tarnopolu, tamże zdał maturę w gimnazjum państwowym w r. 1885. Studiował prawo na UJ i uzyskał dyplom doktora praw w r. 1891. Następnie rozpoczął pracę jako urzędnik administracji państwowej przy namiestnictwie berneńskim na Morawach. W r. 1892 otrzymał dyplom cesarski potwierdzający tytuł hrabiowski w Austrii (dziadek był hrabią papieskim, ojciec belgijskim). Pod koniec lat dziewięćdziesiątych ojciec L-ego, wskutek niefortunnych transakcji finansowych zrujnowany i poważnie zadłużony, powierzył synowi likwidację spraw majątkowych, w konsekwencji czego L. przez wiele lat spłacał długi pozostałe po ojcu. Otrzymawszy od matki dobra Sieraków i Dziekanowice w pow. wielickim, zajął się przez rok gospodarowaniem. Po sprzedaży majątku powrócił w r. 1898 do służby administracyjnej, tym razem do Namiestnictwa we Lwowie, skąd przeniesiono go do starostwa w Stanisławowie.
W r. 1901 L. przeszedł do ministerstwa spraw wewnętrznych w Wiedniu, gdzie pracował początkowo jako sekretarz ministerialny, następnie zaś w departamencie dla spraw Galicji. Tu jednak znalazł się w konflikcie ze swoim przełożonym, gdyż, chcąc przeszkodzić wzmacnianiu żywiołu niemieckiego w Galicji, sprzeciwiał się udzielaniu obywatelstwa austriackiego pastorom protestanckim przeznaczonym do Galicji. Sprawa skończyła się przeniesieniem L-ego od 1 IV 1903 r. do Tarnobrzega na stanowisko starosty. Zimą 1906/7 r. omal nie utracił życia, prowadząc osobiście akcję ratunkową rozsadzania zatorów lodowych na Sanie, grożących zalewem kilku wsi. Choć w uznaniu jego zasług dla powiatu nadano mu honorowe obywatelstwo m. Tarnobrzega i Rozwadowa, to równocześnie spotykał się z licznymi atakami w prasie ze strony części urzędników dopuszczających się nadużyć i innych wykroczeń, tak że na krótko w r. 1907 przeszedł w stan spoczynku, a przebieg zatargów z urzędnikami i przeciwnikami politycznymi w okresie urzędowania w Tarnobrzegu przedstawił w broszurze Justitia regnorum fundamentum (Wiedeń 1908). W r. 1908 został powołany do Ministerstwa dla Galicji do Wiednia.
W czasie pracy w Tarnobrzegu L. zetknął się bliżej z ruchem ludowym i wstąpił w r. 1907 do Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL). Z racji swej pracy w Ministerstwie dla Galicji (na to stanowisko wysunęli go namiestnik A. Potocki i prezes PSL J. Stapiński) starał się służyć pomocą posłom ludowym do parlamentu w ich kontaktach z władzami centralnymi. W r. 1911 L. został wybrany z ramienia PSL w okręgu Tarnobrzeg–Nisko posłem do parlamentu austriackiego. W parlamencie wstąpił do klubu posłów ludowych w Kole Polskim, należąc do prawego skrzydła ludowców. Zajmował się głównie kwestiami ekonomicznymi ludności wiejskiej. Był referentem Koła Polskiego i przemawiał w Izbie Posłów w sprawie ustawy emigracyjnej. W tych latach przyczynił się częściowo do rozłamu w PSL, pierwszy występując przeciwko Stapińskiemu, który wraz ze swoimi zwolennikami przeszedł do opozycji wobec rządu i reprezentował radykalny nurt w stronnictwie. W lipcu 1913 r. ogłosił (w porozumieniu z arcbpem ormiańsko-katolickim we Lwowie J. Teodorowiczem i bpem tarnowskim L. Wałęgą) dwie odezwy do wyborców (pierwsza datowana 5 czerwca), w których ostro zaatakował Stapińskiego. Ze swej strony Rada Naczelna PSL wykluczyła go ze stronnictwa, a „Przyjaciel Ludu” oraz „Ilustrowany Kurier Codzienny” podjęły przeciwko niemu silną kampanię. Jesienią t. r. ugrupowanie prawicowe w PSL przystąpiło do walki ze Stapińskim, a w grudniu t. r. zaczęło ukazywać się nowe pismo pt. „Piast”, organ prawicy ludowej, przy czym L. był jednym z posłów finansujących je. W powstałej w tym samym czasie z rozłamu w stronnictwie nowej partii politycznej reprezentującej prawicę ruchu ludowego p. n. PSL «Piast» L. został 14 II 1914 r. członkiem Naczelnej Rady Ludowej. Podczas pierwszej wojny światowej należał do posłów odgrywających najważniejszą rolę w kierownictwie partii.
Z chwilą utworzenia Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN) L., zwolennik orientacji proaustriackiej, poparł tę organizację, w latach późniejszych jednak zerwał z NKN, czemu dał wyraz głosując, wraz z innymi piastowcami, w maju 1917 r. w Kole Polskim za tzw. rezolucją Tetmajerowską o Polsce zjednoczonej i niepodległej. Z końcem 1914 r. jako pierwszy z polskich posłów zainteresował się położeniem uchodźców i internowanych Polaków w obozach austriackich, rozmieszczonych w Czechach, Morawach, Styrii, znajdujących się w trudnych warunkach higienicznych i zdrowotnych. W ciągu pierwszych trzech lat wojny L. gorąco zajmował się sprawą internowanych. Początkowo działał na własną rękę, później współpracował z odpowiednimi komitetami. Po zwołaniu parlamentu w r. 1917 był referentem w Kole Polskim dla spraw uchodźczych i wziął czynny udział w opracowaniu ustawy o ochronie uchodźców. Losy polskich ewakuowanych i własną działalność przedstawił w obszernej udokumentowanej pracy pt. Polacy w austriackich obozach barakowych dla uchodźców i internowanych (Wspomnienia z czasów wojny światowej b. posła do parlamentu austriackiego), (Kr. 1929). Dzięki znajomościom we wpływowych kołach wiedeńskich dopomógł redakcji „Piasta” w nawiązaniu (za pośrednictwem Czerwonego Krzyża) kontaktów z jeńcami polskimi w Rosji. Uzyskał także znaczne podwyższenie zasiłków dla rodzin żołnierzy powołanych na front. W r. 1916 wszedł, na wniosek prezesa Koła Polskiego L. Bilińskiego, do rady przybocznej przy centrali rządowej do spraw odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych. Po zebraniu się parlamentu został wybrany przewodniczącym komisji zasiłkowej, w której udało mu się przeprowadzić podwyższenie zasiłków państwowych na odbudowę ze zniszczeń wojennych dla Galicji.
W r. 1918 uczestniczył w tajnych obradach i przygotowaniach w Krakowie, mających na celu ogłoszenie niepodległości. Dn. 18 X na zebraniu poselskim postawił w imieniu stronnictwa wniosek o utworzenie Polskiej Komisji Likwidacyjnej (PKL). Należał do grupy posłów, którzy pod przewodnictwem A. Skarbka 31 X przejęli władzę w Krakowie. Z ramienia PKL, której przewodniczącym był W. Witos, L. został 1 XI szefem administracji dla Galicji w Krakowie i następnie od stycznia do marca 1919 r. w Komisji Rządzącej (K. Rz.) dla Galicji i Śląska Cieszyńskiego we Lwowie. Należał także do ściślejszego konwentu wyłonionego z K. Rz. dla sprawy obrony Lwowa. W czasie swego urzędowania przyczynił się do stłumienia rewolucyjnego ruchu chłopskiego w Republice Tarnobrzeskiej. Tu też na wiecu chłopskim w Tarnobrzegu 6 XI 1918 r. pozbawiono go mandatu poselskiego. Przepadł także w wyborach do Sejmu Ustawodawczego, do którego kandydował z okręgu Mielec–Kolbuszowa–Tarnobrzeg–Nisko. Działalność swoją w pierwszych miesiącach po odzyskaniu niepodległości ukazał w źródłowej pracy pt. Wspomnienia szefa administracji PKL i K. Rz. (Kr. 1931).
W kwietniu 1919 r. L. był u prezydenta Czechosłowacji T. G. Masaryka (swego dawnego kolegi z parlamentu wiedeńskiego) w Pradze na konferencji w związku z konfliktem polsko-czechosłowackim o Śląsk Cieszyński, Spisz i Orawę. W r. 1920 L. został członkiem Wydziału Samorządowego (dawnego Wydziału Krajowego) we Lwowie, wydział wybrał go zastępcą przewodniczącego, a w r. 1921 przewodniczącym. Był też przez krótki czas z ramienia wydziału prezesem rady nadzorczej Banku Przemysłowego we Lwowie. W życiu stronnictwa nie brał wówczas czynnego udziału.
Jesienią 1921 r. L. przeszedł do służby dyplomatycznej. Dn. 18 IX został mianowany posłem w Wiedniu, gdzie miał doskonale wyrobione stosunki. Na tym stanowisku przyczynił się do zawarcia konwencji handlowej z Austrią w r. 1922 oraz innych umów, do ograniczenia antypolskiej akcji separatystów ukraińskich na terenie Austrii, a także udało mu się w r. 1924 załatwić wydostanie z Austrii zakupionego tam materiału artyleryjskiego (haubice, pociski itd.) i jego transportu przez Czechosłowację. Z inicjatywy Witosa minister spraw zagranicznych A. Skrzyński przeniósł L-ego 1 XII 1924 r. do Pragi, również na stanowisko posła, polecając mu doprowadzenie do zawarcia odpowiednich umów normujących stosunki między Polską a Czechosłowacją. L. objął placówkę zaniedbaną, znał natomiast kraj i stosunki, znalazł też poparcie agrariuszy czechosłowackich. Przy bardzo poważnym jego osobistym wkładzie w rokowania, które przebiegały opornie, szczególnie w kwestii ochrony polskiej mniejszości w Czechosłowacji oraz w sprawie tranzytu, doszło do podpisania w kwietniu 1925 r. trzech podstawowych umów: tzw. likwidacyjnej, handlowej i arbitrażowej. Za usługi oddane w Pradze L. otrzymał w r. 1925 Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (w grudniu 1921 był już odznaczony Orderem Odrodzenia Polski III kl.). Po przewrocie majowym pozycja L-ego została mocno zachwiana, zarówno jako zwolennika Witosa, jak i rzecznika bliskiej współpracy polsko-czechosłowackiej. Zdołał jeszcze doprowadzić do końca sprawę ratyfikacji przez Czechosłowację zawartych umów, lecz w kwietniu 1927 r. został przez ministra spraw zagranicznych A. Zaleskiego odwołany ze stanowiska i przeniesiony z dn. 31 X 1927 r. w stan spoczynku.
Po ok. rocznym pobycie we Lwowie L. przeprowadził się na stałe do Krakowa. Zajął się niemal wyłącznie pracą naukową z dziedziny historyczno-heraldycznej. Współpracował w pierwszym rzędzie z „Miesięcznikiem Heraldycznym”, w którym opublikował większość swoich rozpraw o charakterze monografii genealogiczno-heraldycznych i recenzji z tej samej dziedziny, oraz z „Polskim Słownikiem Biograficznym” od chwili jego powstania, ogłaszając tam życiorysy wielu postaci od okresu średniowiecza aż po czasy najnowsze. Do większych prac L-ego zaliczyć można: rozprawę poświęconą dyplomacie M. Lasockiemu: Un diplomate polonais au Congrès d’Arras en 1455 (Paris 1928), Dołęga czy Do Łęga. O powstaniu nazwy rodu i herbu Dołęga i rozsiedleniu Dołęgów w okolicach Łęga oraz legenda o rycerzu Dołędze (Cieszyn 1932), Szkice z życia szlachty zawkrzeńskiej w XV i XVI w. („Mies. Herald.” 1931–2), chronologiczny spis urzędników, pt. Dostojnicy i urzędnicy ziemi dobrzyńskiej w XIV i XV w. (tamże 1934), Skrzetuscy (tamże 1937, genealogia różnych gałęzi rodziny). L. napisał również, częściowo w oparciu o własne wspomnienia, broszurę Polskie Stronnictwo Ludowe w czasie wojny światowej (Kat. 1937). Wydał też kilka broszur polemizujących z poglądami O. Górki na temat prawdy historycznej u Sienkiewicza. Zabrał także głos w pasjonującej opinię publiczną dyskusji co do miejsca, w którym winny spocząć szczątki ostatniego króla polskiego (Wawel czy Wołczyn?, Kr. 1938). Ogłosił kilkadziesiąt artykułów w prasie codziennej, głównie w „Głosie Narodu” i jego dod. kulturalno-literackim, „Kurierze Lwowskim”, „Ilustrowanym Kurierze Codziennym” i in., w tygodniku „Piast” itp. Jako osobne odbitki z „Głosu Narodu” ukazały się cykle artykułów polemizujących z prof. W. Konopczyńskim (Z dziejów Polski nowożytnej profesora Konopczyńskiego, Kr. 1937) i z J. Hupką (Społeczeństwo polskie w czasie wielkiej wojny w świetle pamiętnika dra Hupki, Kr. 1937). Utrzymywał szerokie kontakty naukowe z wybitnymi uczonymi, jak E. Barwiński, F. Bujak, L. Finkel, W. Semkowicz i in.
W okresie międzywojennym L. sympatyzował z Narodową Demokracją. Dawne jego związki z ruchem ludowym przetrwały i w tych latach, choć «niechętnie widział pewne zradykalizowanie stronnictwa» (autobiografia). W marcu 1931 r. wszedł do Rady Naczelnej powstałego z połączenia trzech partii ludowych Stronnictwa Ludowego (SL) i pozostał w jego władzach aż do r. 1938. W procesie brzeskim występował jako świadek obrony (24 XI 1931), podkreślając zasługi Witosa w okresie pierwszej wojny światowej i po odzyskaniu niepodległości. Kiedy Witos po skazującym wyroku zdecydował się zbiec do Czechosłowacji, L. pojechał tam pierwszy, aby przygotować mu pobyt i następnie przez cały czas utrzymywał z nim kontakt listowny. Nie ustawał też w zabiegach mających na celu uzyskanie amnestii dla Witosa. Dn. 22 II 1936 r. brał udział w delegacji zorganizowanej przez prof. F. Bujaka do premiera M. Zyndram-Kościałkowskiego w sprawie amnestii dla Witosa i pozostałych emigrantów politycznych. W r. 1938 i na początku 1939 r. zajmował się sprawą zbierania podpisów na petycjach do prezydenta. Jako członek zorganizowanej przez Bujaka delegacji przedstawicieli uniwersytetów, przyjętej przez prezydenta I. Mościckiego 30 III 1939 r., L. wygłosił dłuższe przemówienie poświęcone Witosowi i jego zasługom dla kraju. W r. 1937, po wielkim strajku chłopskim, stanął na czele Komitetu Pomocy Ofiarom Strajków Chłopskich, powołanego przez Zarząd Okręgowy SL, i kierował agendami komitetu. Współdziałał w uruchomieniu zawieszonego w wyniku represji za strajk tygodnika „Piast”. Po zajęciu Czech przez Niemcy przewodniczył Komitetowi Pomocy dla Uchodźców z Czechosłowacji.
Po wybuchu drugiej wojny światowej zaraz po wkroczeniu Niemców do Krakowa został, obok kilku innych znanych osób, aresztowany jako zakładnik i przez 10 dni przebywał w więzieniu Montelupich. W lipcu 1940 r. został członkiem Rady Głównej Opiekuńczej (RGO) w Krakowie i przewodniczącym Komitetu RGO dla m. Krakowa. Na początku 1941 r. Niemcy usunęli go z władz RGO. Przez cały czas okupacji aktywnie uczestniczył w pracy konspiracyjnej. Należał do pierwszego tajnego Komitetu Międzypartyjnego dla Małopolski Zachodniej, powstałego w styczniu 1940 r. w Krakowie, następnie do konspiracyjnego Zarządu Okręgowego SL «Roch», tzw. «Piątki» krakowskiej. Wysiedlony przez Niemców z Krakowa, zamieszkał we wsi Bieżanów pod Krakowem. Brał udział w akcji pomocy zorganizowanej przez ks. metropolitę A. Sapiehę dla ludności z terenów włączonych do Rzeszy, rodzin aresztowanych itp.
Po wyzwoleniu L. zamieszczał swoje wspomnienia z czasów okupacji hitlerowskiej, a także z okresu pierwszej wojny światowej w tygodnikach „Piast” i „Wieś”, rozprawy i artykuły w miesięczniku „Wieś i Państwo”. Ogłosił m. in. Z lat niedoli Wincentego Witosa („Wieś i Państwo” 1946–7, i osobno Kr. 1947), popularny Zarys stosunków polsko-czeskich od X do końca XIX w. (tamże 1947), szkic biograficzny znanego działacza ludowego, pt. Andrzej Średniawski (tamże 1947). W r. 1947 został wybrany współpracownikiem Komisji Historycznej PAU.
L. był żonaty (od 28 I 1905) z Zofią z Szemelowskich (zm. w 1939). Dzieci nie miał. Zmarł w Krakowie 17 II 1948 r., pochowany na cmentarzu Rakowickim. Był odznaczony (oprócz wymienionych orderów) Krzyżem Wyzwolenia Krakowa, Krzyżem Walecznych, austriacką Wielką Złotą Odznaką Honorową na Wstędze, czechosłowackim Orderem Białego Lwa. Pozostawił bogatą spuściznę rękopiśmienną, ofiarowaną przez rodzinę Bibliotece PAU w Krakowie (bardzo obszerna korespondencja, dokumenty osobiste, materiały naukowe i urzędowe i in.).
W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Boniecki; Borkowski J. Dunin, Almanach błękitny. Genealogia żyjących rodów polskich, Lw.–W. 1908; – Freund F., Das österreichische Abgeordnetenhaus. XII. Legislaturperiode, Wien 1911; – Bielenin E., Życie i działalność śp. Dr-a Z. L-ego, „Piast” 1948 nr 8; Dunin-Wąsowicz K., Dzieje stronnictwa ludowego w Galicji, W. 1956; tenże, Jan Stapiński, trybun ludu wiejskiego, W. 1969 s. 156, 157 (fot.), 165, 181, 196, 230, 297; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej, (fot.); Garlicki A., Powstanie Polskiego Stronnictwa Ludowego Piast 1913–1914, W. 1966; Giza S., Władze stronnictw ludowych 1861–1966, w: Programy stronnictw ludowych, W. 1969 s. 586, 589, 628, 631, 632, 678; Kraków pod rządami wroga 1939–1945, Kr. 1946; Preissner A., Spuścizna rękopiśmienna i działalność naukowa Z. L-ego (1867–1948), „Roczn. B. PAN w Kr.” 1967 s. 141–68; Rey M., Założenie «Piasta», Kr. 1924 s. 31–3, 43, 50, 59; Ruch ludowy na Rzeszowszczyźnie, L. 1967; Ruch robotniczy i ludowy w Polsce w l. 1914–1923, W. 1961; Szklarska-Lohmannowa A., Polsko-czechosłowackie stosunki dyplomatyczne w l. 1918–1925, Wr.–W.–Kr. 1967; – Biliński L., Wspomnienia i dokumenty, W. 1924–5 I–II; Bobrzyński M., Z moich pamiętników, Wr.–Kr. 1957; Głąbiński S., Wspomnienia polityczne, Pelplin 1939 s. 102, 103; Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie, 1897–1919; Madejczyk J., Wspomnienia, W. 1965 s. 210, 217; Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego, W. 1966 I; Proces 11 więźniów brzeskich przed sądem okręgowym w Warszawie, Cieszyn 1932 s. 141–3 (fot.); Rataj M., Pamiętniki 1918–1927, W. 1965; Raczkowski J., Wśród polityków i artystów. (Ze wspomnień redaktora), W. 1969; Sprawozdanie roczne z działalności RGO, 1 IV 1940 – 31 III 1941, [b. m. i r.] s. 11; Stapiński J., Pamiętnik, W. 1959; Szematyzmy Król. Galicji, 1899–1901, 1904–7, 1909–14; Witos W., Moja tułaczka, W. 1967; tenże, Moje wspomnienia, Paryż 1964–5 I–III; Wspomnienia weteranów ruchu ludowego, W. 1968; – „Dzien. Urzęd. MSZ RP” 1921 s. 57, 1925 s. 5, 1927 s. 70, 149; Kalendarz Krak. J. Czecha, 1912–4, 1917; „Kur. Warsz.” 1939 nr 90 wyd. poranne; „Robotnik” 1931 nr 415; – B. PAN w Kr.: Papiery po L-m: rkp. 4084, 4091 (autobiografia), 4101; – Informacje L. Dunina.
Alina Szklarska- Lohmannowa